به گزارش اداره روابط عمومی و همکاری های علمی بین المللی مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) و  پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، دکتر محمدجواد دهقانی، سرپرست ISC اعلام کرد: دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی کشور در چند سال اخیر فشارهای مختلفی را به دلیل تحریم های بین المللی تجربه کرده اند، اما ظرفیت و توان اعضای هیات علمی کشور مانع از رکورد علمی کشور شده است و رشد علمی ایران در عرصه های بین المللی همچنان ادامه دارد.

سرپرست ISC گفت: اطلاعات استخراج شده از پایگاه های استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی نشان می دهد که مشارکت اعضای هیات علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس های بین المللی و درنتیجه مقالات ثبت شده در کنفرانس ها به شدت کاهش یافته ولی علیرغم این کاهش، تعداد مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در مجلات علمی دنیا همچنان روند صعودی طی می نماید.

دهقانی بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس اظهار داشت: از ابتدای سال 2014 تا 30 اردیبهشت ماه 1394 جمهوری اسلامی ایران رتبه 16 بین المللی و نیز جایگاه اول منطقه را دارد.

دکتر محمدجواد دهقانی افزود:  بررسی اطلاعات مدارک ثبت شده در این پایگاه از سال 2000 تاکنون نشان می دهد که بالاترین جایگاه ایران تا قبل از سال 2014 رتبه 17 بوده است، بنابراین در سال 2014 شاهد صعود یک پله ای علم کشور در سطح بین المللی هستیم. رتبه کشور از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز 16 است.

وی افزود: کمیت تولید علم در پایگاه های استنادی بین المللی به دو دسته کلی مجلات و کنفرانس ها تقسیم می شوند. انتشار نتایج پژوهش ها در مجلات به مراتب دشوارتر از کنفرانس ها بوده بطوریکه چاپ یک مقاله در یک مجله با ضریب تاثیر بالا ممکن است به بیش از یک سال بینجامد.         

از سوی دیگر برخی مجلات نیز بعد از برگزاری یک کنفرانس تعدادی از مقالات را گلچین کرده و در مجلات علمی به صورت ویژه نامه یا اشکال دیگر منتشر می نمایند.                  

دهقانی در این رابطه می گوید: شرکت در کنفرانس ها باعث اطلاع از آخرین یافته های علمی شده و دامنه تعاملات محققان را گسترش می دهد. بنابراین شرکت در کنفرانس علاوه بر آن که به صورت مستقیم و غیر مستقیم موجب افزایش تعداد مقالات در مجلات علمی می گردد، در سال های گذشته بخش قابل توجه ای از کمیت تولید علم کشور را تشکیل میداد.

وی در ادامه گفت: بر اساس اطلاعات مستخرج از پایگاه استنادی آی.اس.آی به تاریخ 30 اردیبهشت ماه 1394 ، وضعیت تولید علم کشور در بخش مجلات معتبر علمی بین المللی همچنان به صورت شتابان در حال افزایش است، اما در مقالات کنفرانس ها وضعیت از کاهش شدید تعداد مقالات چاپ شده در مجموعه کنفرانس های معتبر بین المللی حکایت دارد.
 

افزایش مدارک ثبت شده ایران در مجلات علمی جهان        

سرپرست ISC گفت: با توجه به اطلاعات آی.اس.آی مدارک ثبت شده جمهوری اسلامی ایران در مجلات علمی دنیا در سال 2011 تعداد 25336 مورد بود. این رقم در سال 2012 به 27151 مدرک و در سال 2013 و 2014 به ترتیب به 28010 و 29686 مدرک افزایش یافت که البته طبق تجربیات قبلی از زمان ثبت مدارک شده در پایگاه های استنادی باید گفت که تعداد مدارک کشور در سال 2014 هرچند اندک مجددا افزایش خواهند یافت.

کاهش کمیت تولید علم ناشی از مقالات منتشره در کنفرانس های بین المللی      

وی تصریح کرد: در نقطه مقابل، سهم کشور از کمیت تولید علم ناشی از مقالات علمی منتشره در کنفرانس های معتبر بین المللی مخصوصا در چند سال اخیر در حال کاهش بوده است. براساس مستندات موجود در پایگاه آی.اس.آی تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس های مزبور در سال 2008 برابر با 4681 مورد بوده است.

دهقانی افزود:  این رقم در سال 2011 به 3961 مورد و در سال 2013 به 2870 مورد کاهش یافته است. در سال 2014 این میزان به کمترین مقدار خود یعنی 1288 مورد رسیده به طوریکه که از ابتدای سال 2015 تاکنون تنها 74 مقاله کنفرانس از ایران در پایگاه بین المللی  آی.اس.آی ثبت شده است.   .

افزایش شتابان تولید علم کشور            

رییس مرکز منطقه ای اطلاع رسانی علوم و فناوری (RICeST) گفت: براساس اطلاعات پایگاه آی.اس.آی حدود 27% ( بیست و هفت درصد) تولید علم بین المللی کشور در سال 2008 نتیجه شرکت در کنفرانس های بین المللی بوده است. در سال 2011 این سهم به 13.5% (سیزده و نیم درصد) و در سال 2013 به 9% ( نه درصد) و در سال 2014 به 4% (چهار درصد) تقلیل پیدا کرد. براساس اطلاعات آی.اس.آی از ابتدای سال 2015 تاکنون سهم مقالات کنفرانس ها از کل مقالات کشور به زیر 1% (یک درصد) رسیده است.        

دهقانی خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس وضعیت مشابهی در تولید علم کشور مشاهده می شود. تعداد مدارکی که توسط اعضای هیات علمی کشور در مجلات معتبر بین المللی منتشر شده اند به ترتیب برای سال های 2011 تا 2014 عبارتند از 32159  مدرک، 34574 مدرک، 36097 مدرک و 37404  مدرک که نشان از افزایش شتابان تولید علم کشور دارد. براساس مدارک منتشر شده در مجلات بین المللی، سهم تولید علم کشور در هر یک از سال های 2011 تا 2013 برابر با 1.6% (یک و شش دهم درصد)از کل تولید علم دنیا بوده است. در سال 2014 این رقم به 1.7% (یک و هفت دهم درصد) از کل تولید علم دنیا افزایش یافت که افزایش قابل ملاحظه ای است. از ابتدای سال 2015 تاکنون نیز سهم تولید علم کشور از کل دنیا 1.7% (یک و هفت دهم درصد) بوده است           .

کاهش تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس های بین المللی                                            .                                                                                           

وی افزود: در مقابل، براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس در سال 2010 تعداد مقالات ثبت شده کشور در کنفرانس های بین المللی 6695 مورد، در سال 2012  برابر با  5627  مقاله، در سال 2013  به 3560 مقاله و در سال 2014  به 2514 مقاله کاهش یافته است.                      

وی خاطر نشان کرد: از ابتدای سال 2015 تاکنون تنها 219 مورد مقاله کنفرانس از کشور در سطح بین المللی منتشر و ثبت شده است.            



سرپرست ISC خاطرنشان کرد: براساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس، در سال 2010 حدود 23% (بیست و سه درصد) کل تولید علم کشور ماحصل شرکت اعضای هیات علمی و پژوهشگران کشور در کنفرانس های بین المللی بوده است. همچنین در سال 2011 حدود 18% ( هیجده درصد) از کل تولید علم کشور نتیجه مقالات کنفرانس های بین المللی و در سال 2012 این رقم به 14% ( چهارده درصد) کاهش یافت.                        

دهقانی گفت: این روند کاهش مقالات ادامه یافته به گونه ای که در سال 2013 سهم مقالات کنفرانس ها از کل تولید علم کشور به 9% ( نه درصد)و در سال 2014 به 6% ( شش درصد) کاهش پیدا کرده است. این آمار از ابتدای سال 2015 تاکنون از کاهش شدید سهم مقالات به کمتر از2% ( دو درصد) خبر می دهد.                            



دهقانی در ادامه گفت: متناظر دانستن شمارش تعداد مدارک نمایه شده در پایگاه های استنادی با پیشرفت علمی برای علم کشور آفتی بزرگ است. امروزه در سطح بین المللی بر پایه اطلاعات قابل دسترس در پایگاه های استنادی، شاخص های بسیار پیشرفته ای برای سنجش میزان پیشرفت و تعیین نقاط قوت و ضعف علمی تدوین شده و مورد استفاده قرار می گیرند. کمیت تولید علم شرط لازم برای توسعه علمی است، اما به هیچ عنوان شرط کافی نیست.            

وی گفت: سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی توسط مقام معظم رهبری چهار شاخص مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی و اثرگذاری اقتصادی را در کنار کمیت تولید علم مورد تاکید قرار داده است. یکی از مهمترین بسترها برای سنجش این شاخص ها پایگاه های استنادی هستند. در همین راستا، یکی از اهداف  پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) توسعه و بگارگیری شاخص های مناسب تر برای اندازه گیری میزان توسعه علمی و همچنین تعیین نقاط قوت و ضعف علمی است.

دهقانی در این رابطه به عنوان یک نمونه به کمیت تولید علم کشور سوئیس در پایگاه اسکوپوس اشاره کرد و گفت: در سال 2014 این کشور از لحاظ کمیت تولید علم بعد از ایران و در رتبه 17 دنیا قرار دارد، اما بر اساس اطلاعات پایگاه استنادی اسکوپوس و آی.اس.آی جزو هفت کشور اول دنیا از لحاظ مرجعیت علمی است.

وی افزود:  از جهت دیپلماسی علمی، بعد از اتریش که در چندین سال اخیر در این حوزه فعال شده است، سوئیس دارای قوی ترین دیپلماسی علمی در جهان است. از لحاظ اثرگذاری اقتصادی، دانشگاه های این کشور ارتباط بسیار موثری با بخش صنعت دارند، به نحوی که انستیتو فناوری فدرال زوریخ در بین دانشگاه های دنیا از همین جهت رتبه 36 را کسب کرده است. بر اساس همین شاخص موسسه پلی تکنیک فدرال لوزان در رتبه 103 دنیا قرار دارد یا دانشگاه لوزان از همین حیث در رتبه 166 دنیا قرار دارد.
 
سرپرست ISC ادامه داد: شرکت در کنفرانس های بین المللی نه تنها باعث افزایش آمار تولید علم کشور می گردد، بلکه اعضای هیات علمی را در انجام بهتر پژوهش به واسطه اطلاع از جدیدترین یافته های علمی و درک مسیرهای آینده علم یاری می نماید. این مسئله در خصوص سفرهای مطالعاتی و علمی نیز صادق است. با توجه به کاهش نسبتا زیاد تعداد مقالات ثبت شده در کنفرانس های بین المللی در چند سال اخیر، افزایش آن نیاز به برنامه ریزی دارد.             

امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس ها در آیین نامه ارتقاء هیات علمی                    

دهقانی ادامه داد: یکی از دلایل اصلی کاهش تمایل اعضای هیات علمی به شرکت در کنفرانس های بین الملی، امتیاز ناچیز چاپ مقاله کنفرانس ها در آیین نامه ارتقاست به طوری که این امتیاز به کمتر از یک سوم امتیاز یک مقاله در مجلات معتبر می باشد. همچنین امتیاز کل چاپ مقاله در مجموعه مقالات کنفرانس ها دارای سقف مشخص ( 20 امتیاز) می باشد.

دهقانی اظهار داشت: دلیل دیگر روند کاهشی سهم مقالات کنفرانس ناشی از تغییرات ایجاد شده در نرخ ارز های خارجی در چند سال گذشته بوده است.            

برای شرکت در کنفرانس های معتبر خارجی هزینه ثبت نام ، اخذ ویزا، هزینه بلیط رفت و برگشت، اقامت و سایر موارد بر مبنای ارز های خارجی محاسبه می گردد. باید در نظر داشت که نرخ ارز در چند سال اخیر سه برابر شده است. در حال حاضر هزینه شرکت در یک کنفرانس با توجه به کشور محل برگزاری از شصت میلیون ریال تا صد میلیون ریال است و برای برخی از کشورها و شهرها این ارقام بیشتر نیز هست.                            
 
وی تصریح کرد: دانشگاه ها و موسسات پژوهشی به دلیل محدودیت مالی امکان تامین کامل اعتبار پژوهشی برای شرکت اعضای هیات علمی در کنفرانس های بین المللی را ندارند و لذا مابه التفاوت مربوطه در اکثر مواقع به عهده هیات علمی است.

دهقانی خاطر نشان کرد: افزایش شرکت در کنفرانس ها به معنی حفظ شتاب کمیت تولید علم کشور در این حوزه است، بنابراین پیشنهاد می شود که جبران مابه التفاوتی که توسط اعضای هیات علمی پرداخت می گردد در دستور کار هیات امنای دانشگاه ها و موسسات پژوهشی قرار گیرد.            
 
سرپرست ISC در پایان با اشاره به اینکه هسته اصلی سند سیاست های کلان علم و فناوری ابلاغی مقام معظم رهبری، تبدیل علم به ثروت و قدرت ضمن حفظ ارزش های اسلامی است، گفت: از همین رو، علاوه بر توجه به کمیت تولید علم، راهبرد مدیریت و هدایت این کمیت در جهت تبدیل به فناوری و نوآوری در جهت رفع نیازهای کشور با توجه به آمایش سرزمین و نوآوری باید محوریت یابد.